οι χώροι & οι μηχανές
Οι βιομηχανικές μονάδες που στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ξεφύτρωναν η μία μετά την άλλη, μεταμορφώνοντας, μαζί με το φυσικό, και το κοινωνικό τοπίο της Λέσβου, εγκαθίσταντο συνήθως στις παρυφές των οικισμών ή στα επίνειά τους. Έτσι και το ελαιοτριβείο του Βρανά, χτίστηκε στο ανατολικό άκρο του Παπάδου. Ο δρόμος που καταλήγει εκεί διασχίζει μια παλιά γειτονιά με πολλές αστικές κατοικίες, χαρακτηριστική της ευμάρειας του χωριού την περίοδο της βιομηχανικής ακμής του νησιού.
Το Πωλητήριο του Μουσείου
Απέναντι από την «καλή» λαδαποθήκη βρισκόταν η αποθήκη της πυρήνας. Εδώ συγκεντρωνόταν το κύριο υποπροϊόν της διαδικασίας της ελαιοπαραγωγής, η πυρήνα, που χρησίμευε ως καύσιμη ύλη για τον ατμολέβητα. Σήμερα στεγάζει το Πωλητήριο του Μουσείου. ...
Η εσωτερική αυλή
Καθώς τα βασικά κτίσματα του συγκροτήματος διατάσσονται σε ένα ακανόνιστο Π, διαμορφώνεται μια μικρή εσωτερική αυλή, όπου δεσπόζει η στρογγυλή, περίτεχνη καμινάδα, ύψους 23 μέτρων. Η αξιοσημείωτη συμμετρία των όγκων των περιμετρικών κτισμάτων, το επιβλητικό φουγάρο, ο καθρέφτης της στέρνας, το πηγάδι, το ηλιακό ρολόι και τα δέντρα στήνουν ένα φιλόξενο σκηνικό, και συνάμα ένα ιδιότυπο εικαστικό πείραμα διαλόγου ανάμεσα στον χρόνο, το φως, τη σκιά και την αντανάκλαση. Απέναντι από την καμινάδα βρίσκεται η χαβούζα, μια ανοιχτή στέρνα διαστάσεων 9,40 μ. x 5,30 μ., που υδρευόταν από πηγές...
Βοηθητικός χώρος – Σαπωνοποιείο
Μεταξύ των δύο λαδαποθηκών και της αίθουσας παραγωγής , στέκει το μοναδικό διώροφο κτίσμα του συγκροτήματος . Η άνοδος στον όροφο γινόταν μέσω εξωτερικής σκάλας και στεγασμένου εξώστη, που δεν σώζονται. Το πάτωμα του ορόφου ήταν φτιαγμένο από μεγάλες ξύλινες τάβλες, τις οποίες υποβάσταζαν ξυλοδοκοί από ακατέργαστη ξυλεία. Στο εσωτερικό του ισογείου, δίπλα στην πόρτα που συνδέει τον χώρο αυτό με την αίθουσα παραγωγής , υπάρχουν δύο στέρνες για το πλύσιμο του ελαιοκάρπου. Στον όροφο σώζεται η οπή εισόδου της χοάνης από όπου έριχναν τις ελιές στον έναν από...
Το καφενείο
Απέναντι από την πλαϊνή πόρτα του λεβητοστασίου βρίσκεται το καφενείο. Με τζάκι, έναν μεγάλο πάγκο και δυο ξύλινους καναπέδες, συχνά και με μια αυτοσχέδια σόμπα στη μέση, το μικρό αυτό οίκημα εξυπηρετούσε πολλές ανάγκες. Εδώ μαζεύονταν το πρωί οι εργάτες για να πιουν καφέ, εδώ περίμεναν οι πελάτες του ελαιοτριβείου, εδώ φιλοξενούσαν τον ειδικό τεχνίτη σακοποιό, που ερχόταν από την Αγιάσο για να επισκευάσει τα τρίχινα τσουπιά των πιεστηρίων. Επιπλέον, εδώ κοιμόταν όλο τον χρόνο ο φύλακας του εργοστασίου. Είπε … ο Παναγιώτης Αυγουστής, γενν. 1948, γιος...
Οι αποθήκες του λαδιού
Το Ελαιοτριβείο Βρανά είχε τέσσερις αποθήκες ελαιολάδου. Η πρώτη είχε πρόσοψη στον δρόμο και λεγόταν η «καλή», αφού εδώ φυλάσσονταν τα καλύτερης ποιότητας λάδια, των μεγάλων παραγωγών-πελατών του ελαιοτριβείου. Σήμερα, στην αποθήκη αυτή έχει διαμορφωθεί ο χώρος υποδοχής του Μουσείου και, εκτός των αρχικών στοιχείων της (πιθάρια, βαρέλες κ.λπ.) που παρουσιάζονται in situ, εκτίθεται και μια σειρά από αντικείμενα αντιπροσωπευτικά της χρήσης και της εμπορίας του λαδιού και του ελαιοκάρπου. Οι άλλες τρεις λαδαποθήκες «έβλεπαν» στην αυλή. Οι δύο από αυτές είναι σχετικά χαμηλά κτήρια, με εξαιρετικά επιμελημένες τις...
Το μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο
Δίπλα στην αίθουσα παραγωγής βρίσκονται το μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο, η «καρδιά» και ο «πνεύμονας» του ελαιοτριβείου. η ατμομηχανή Το μηχανοστάσιο ήταν ένας ζεστός και καθαρός χώρος. Εκεί, πάνω σε μια μεγάλη βάση από μαρμαρόπετρα από λατομείο του Καρυώνα, ήταν θρονιασμένη η ατμομηχανή. Πίσω της, ένας ξύλινος πάγκος με εργαλεία, και δίπλα, ο προθερμαντήρας του νερού. Όπως αναφέραμε παραπάνω, ο αρχικός εξοπλισμός του εργοστασίου κατασκευάστηκε στο Μηχανουργείο Λουκά και Καραμιτσόπουλου στη Μυτιλήνη. Εικάζεται ότι η πρώτη ατμομηχανή ήταν 14 ίππων. Το 1900, λίγα χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του...
Ο κύριος χώρος παραγωγής
Ο κύριος χώρος παραγωγής είναι μια μεγάλη ορθογώνια αίθουσα. 22 μέτρα σε κάθε μακριά πλευρά, 12 στις στενές, ορίζουν μια συνολική επιφάνεια 264 τετραγωνικών μέτρων. Η ξύλινη στέγη έχει πλάτος, μαζί με την έδρασή της, 13 μέτρα, χωρίς ενδιάμεσα υποστυλώματα. Τα μεγάλα κυλινδρικά ξύλινα δοκάρια που την στηρίζουν, τα ταμπάνια, είναι κατασκευασμένα με ξυλεία που προερχόταν είτε από τη Μαύρη Θάλασσα είτε από το Άγιο Όρος. Την εντύπωση που έκαναν τα επιβλητικά κτίσματα, με τις μεγάλες στέγες τους να ακροβατούν πάνω στα χοντρά δοκάρια, αλλά και τη σημασία της...
Οι μπατές
Μπατές ονομάζονταν οι μικρές αποθήκες όπου παρέμεναν οι ελιές μέχρι την άλεσή τους. Χαμηλά πέτρινα κτίσματα, το καθένα διαστάσεων 2,00 x 2,00 μ. το πολύ, χτίζονταν σε σειρά, είτε σε επαφή με τον κύριο χώρο του ελαιοτριβείου είτε στον περίβολό του. Οι παλιές μπατές του Ελαιοτριβείου Βρανά κατεδαφίστηκαν το 1985 και στη θέση τους έχει σήμερα διαμορφωθεί χώρος στάθμευσης. Στο πλαίσιο της μετατροπής του συγκροτήματος σε μουσείο, χτίστηκαν, σε διαφορετική θέση, μια σειρά από κτίσματα, των οποίων η εξωτερική όψη αναπαράγει τις μπατές. Σε ένα από αυτά, αναπαρίσταται η...
Η διάταξη και η μορφολογία του συγκροτήματος
Το συγκρότημα καταλαμβάνει συνολική επιφάνεια 900 περίπου τετραγωνικών μέτρων και περιβάλλεται από κτήμα τεσσάρων περίπου στρεμμάτων. Παρακάτω, έως τη θάλασσα της Γέρας, απλώνονται οι ελαιώνες. Πετρόκτιστο, από τοπική μαρμαρόπετρα, με αρχιτεκτονική σύνθεση και μορφολογία που παραπέμπουν σε μοναστηριακού τύπου κτίσματα, το Ελαιοτριβείο Βρανά μαρτυρεί οικονομική ευρωστία, μεγαλοφροσύνη, μνημειακότητα και ορθολογική συγκρότηση. Το συγκρότημα περιελάμβανε τα εξής κτίσματα: τις μπατές (αποθήκες ελαιοκάρπου), τον κύριο χώρο παραγωγής, το λεβητοστάσιο, το μηχανοστάσιο, τις λαδαποθήκες, το καφενείο, ένα διώροφο κτίσμα με βοηθητικές λειτουργίες, το γραφείο του ιδιοκτήτη και μια αποθήκη πυρήνας. Ο δρόμος...
