Pages Menu
Categories Menu
Το μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο

Το μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο

Δίπλα στην αίθουσα παραγωγής βρίσκονται το μηχανοστάσιο και το λεβητοστάσιο, η «καρδιά» και ο «πνεύμονας» του ελαιοτριβείου.

η ατμομηχανή

Το μηχανοστάσιο ήταν ένας ζεστός και καθαρός χώρος. Εκεί, πάνω σε μια μεγάλη βάση από μαρμαρόπετρα από λατομείο του Καρυώνα, ήταν θρονιασμένη η ατμομηχανή. Πίσω της, ένας ξύλινος πάγκος με εργαλεία, και δίπλα, ο προθερμαντήρας του νερού.

Όπως αναφέραμε παραπάνω, ο αρχικός εξοπλισμός του εργοστασίου κατασκευάστηκε στο Μηχανουργείο Λουκά και Καραμιτσόπουλου στη Μυτιλήνη. Εικάζεται ότι η πρώτη ατμομηχανή ήταν 14 ίππων. Το 1900, λίγα χρόνια μετά την έναρξη λειτουργίας του ελαιοτριβείου, ο Βρανάς παρήγγειλε νέα ατμομηχανή στο εργοστάσιο Ruston and Proctor. Θέλοντας να προλάβει να επωφεληθεί μιας καλής, όπως προμηνυόταν, συγκομιδής, απαίτησε η παραγγελία του να εκτελεστεί σε χρόνους που δεν επέτρεπαν στους Βρετανούς κατασκευαστές να ανταποκριθούν. Τότε, το Μηχανουργείο Λουκά και Καραμιτσόπουλου δεσμεύτηκε να κατασκευάσει εγκαίρως μια άρτια ατμομηχανή και, σε αντίθετη περίπτωση, να αποζημιώσει τον εργοστασιάρχη. Η κατασκευή ατμομηχανής στη Μυτιλήνη αποτελεί τεχνολογικό επίτευγμα για τα δεδομένα της εποχής και του νησιού, καθώς μόνο τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα όπως η Σμύρνη, ο Πειραιάς και η Σύρος ήταν σε θέση να κατασκευάσουν στατικές ατμομηχανές.

Το εργοστάσιο λειτούργησε για πολλές δεκαετίες με ατμοκίνηση. Η θέα της τεράστιας, μακρόστενης μηχανής, με τα καλογυαλισμένα εξαρτήματα και τα ζωηρά χρώματα, προκαλούσε θαυμασμό στους ανθρώπους. Η στιγμή που η μηχανή ξεκινούσε ξεφυσώντας και ο τεράστιος σφόνδυλος άρχιζε να περιστρέφεται, παρασέρνοντας μαζί του σε μια ξέφρενη δίνη τον ιμάντα και στη συνέχεια όλα τα μηχανήματα του εργοστασίου, θα πρέπει να ήταν συγκλονιστική, ειδικά για τα αμύητα στο θαύμα της μηχανοκίνησης μάτια.

η πετρελαιομηχανή

Ήδη, όμως, από τη δεκαετία του 1920 άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους οι πετρελαιομηχανές, οι οποίες διαδόθηκαν ευρέως τη δεκαετία του 1950. Σε αντίθεση με την αθόρυβη ατμομηχανή, η λειτουργία της πετρελαιομηχανής, ή αλλιώς ντιζελομηχανής, ήταν θορυβώδης και προκαλούσε δυνατούς κραδασμούς. Οι έντονες οσμές και τα μαύρα λιπαντικά που απαιτούσε η λειτουργία της αντισταθμίζονταν από τα προτερήματά της: συντομότερος χρόνος εκκίνησης, μείωση των χώρων και απλούστευση της εγκατάστασης, με συνακόλουθη μείωση του απασχολούμενου προσωπικού. Για τους λόγους αυτούς, οι ντιζελομηχανές σταδιακά κέρδισαν τις προτιμήσεις των βιομηχάνων. Το αναγκαίο καύσιμο, το πετρέλαιο, αποθηκευόταν σε ένα μεταλλικό ντεπόζιτο πίσω από τη μηχανή.

Γύρω από την τροχαλία της ατμομηχανής ή της πετρελαιομηχανής τυλιγόταν ένας δερμάτινος ιμάντας, που μετέφερε την ισχύ στον άξονα μετάδοσης της κίνησης και, μέσω αυτού, στα μηχανήματα του κύριου χώρου παραγωγής.

Το Ελαιοτριβείο Βρανά κατήργησε την ατμομηχανή, πιθανόν τη δεκαετία του 1960, όχι όμως χάριν του πετρελαίου. Εισήχθη τότε απευθείας το ηλεκτρικό ρεύμα ως κινητήριος δύναμη για τα μηχανήματά του.

Σήμερα, για τις ανάγκες της παρουσίασης των παλαιών τρόπων, και καθώς η ατμομηχανή δεν σώθηκε, πάνω στη μαρμαρόπετρα δεσπόζει μια πετρελαιομηχανή TANGYE, φερμένη από το Ελαιοτριβείο Χιωτέλλη-Ερεσιώτη του Πολυχνίτου. Έχει κατασκευαστεί στο Μπίρμινγκχαμ της Αγγλίας, πιθανόν το 1952. Είναι μία από τις ελάχιστες, μόλις επτά, σύμφωνα με τη μέχρι σήμερα έρευνα, που έχουν απομείνει παγκοσμίως, και η μία από τις δύο που λειτουργούν.

το καζάνι

katalogos teliko!!!-33Πλησιάζοντας την πόρτα του λεβητοστασίου την εποχή της λειτουργίας του, ο επισκέπτης θα αισθανόταν ένα κύμα θερμού αέρα και την έντονη, ελαιώδη και όξινη οσμή της πυρήνας, να τον κατακλύζουν. Εδώ βρισκόταν το καζάνι, ο λέβητας, που έκαιγε πυρήνα και παρήγαγε ατμό για να κινηθεί η ατμομηχανή.

Το καζάνι ήταν χαλύβδινο, κυλινδρικό, εγκιβωτισμένο σε μια κατασκευή από πυρότουβλα, που εξασφάλιζε την αναγκαία θερμομόνωση. Αποτελείτο από δύο κυλίνδρους, τον έναν μέσα στον άλλον. Στον εξωτερικό κύλινδρο υπήρχε νερό-ατμός και στον εσωτερικό, για το μισό περίπου μήκος του λέβητα, υπήρχε σχάρα, όπου καιγόταν η πυρήνα. Στον μπροστινό καθρέφτη του καζανιού υπήρχαν δύο θυρίδες στο κέντρο και ένα ανάγλυφο τόξο από πάνω, που έφερε τα στοιχεία του κατασκευαστή. Ένα μανόμετρο έδειχνε την πίεση και δύο γυαλιά τη στάθμη του νερού.

Η καύσιμη ύλη για το καζάνι ήταν η πυρήνα, άφθονα διαθέσιμη από τα υποπροϊόντα της ελαιοπαραγωγής. Ο θερμαστής άνοιγε τις πόρτες της εστίας, φόρτωνε πυρήνα και άναβε τη φωτιά. Η αύξηση της θερμοκρασίας προκαλούσε αύξηση της πίεσης. Όταν η πίεση έφτανε τις 100-120 λίμπρες ανά τετραγωνική ίντσα, ο θερμαστής έδινε σήμα στον μηχανικό να ανοίξει τον ατμοφράκτη της μηχανής. Έτσι, ο «φρέσκος» ατμός εισερχόταν στη μηχανή.

Μια μικρή αντλία νερού αντλούσε νερό από τη στέρνα της αυλής, για να συμπληρώνει στο καζάνι. Η ψηλή καμινάδα εξασφάλιζε την ικανοποιητική οξυγόνωση της φλόγας, καθώς και μικρή υποπίεση στον χώρο της εστίας. Η δουλειά του θερμαστή ήταν να ελέγχει τη στάθμη του νερού, την πίεση στον λέβητα, την ποιότητα της φλόγας και του ελκυσμού στην καμινάδα. Φρόντιζε να αδειάζει τη στάχτη από τις τεφροδόχους, για να οξυγονώνεται καλά η φλόγα. Κάθε Σάββατο καθαριζόταν το καζάνι, ανοιγόταν μια κάνουλα και έβγαινε ο ατμός στο δρόμο.

Αργότερα, σε όσα ελαιοτριβεία η ατμομηχανή αντικαταστάθηκε με πετρελαιομηχανή, ο ατμολέβητας υπολειτουργούσε, ζεσταίνοντας μόνο το νερό που χρειαζόταν για τους ελαιόμυλους και τα πιεστήρια.

Σήμερα, στον χώρο του λεβητοστασίου υπάρχει μόνο ένας καθρέφτης, η στρογγυλή πρόσοψη ενός καζανιού της ίδιας περιόδου με το αρχικό, που δεν σώθηκε. Εδώ φιλοξενείται μόνιμη έκθεση έργων τέχνης, εμπνευσμένων από την ελιά και το ελαιοτριβείο.

Είπε …
ο Παναγιώτης Αυγουστής, γενν. 1948,
γιος και εγγονός φυλάκων του ελαιοτριβείου Βρανά
Κάθε Σάββατο το απόγευμα,
επειδή την Κυριακή το εργοστάσιο δε δούλευε,
ο θερμαστής έβγαζε τον ατμό.
Κι εμείς, τα πιτσιρίκια της γειτονιάς,
περιμέναμε αυτή τη στιγμή,
να τρέξουμε όλοι μαζί
και να χαθούμε μέσα στον ατμό.

Post a Reply